جراحی زیبایی

آداب سوگواری و عزا در بین ترکمن‌ها

ترکمن‌ها، خبر درگذشت یک فرد را بسیار محترمانه به یکدیگر می‌رسانند. به طورمثال، هیچ گاه جمله «فلانی اؤلدی» (فلانی مُرد) را به کار نمی‌برد و آن را جمله ای غیرمؤدبانه و ناشیانه می‌دانند و به جای آن عامه مردم غالباً می‌گویند: «فلانی آیریلدی» (یعنی: فلانی درگذشت) «فلانی یوغالدی» (یعنی: فلانی غایب شد) و یا «فلانی دونیأدن اؤتدی» (یعنی: فلانی از دنیا رفت).

البته عباراتی نیز وجود دارند که بیشتر در بین خواص کاربرد دارند و غالب این جملات، دارای ایهام و کنایه است، نظیر «فلانی یوردونی تأزه لدی» (یعنی: فلانی محل سکونتش را عوض کرد»)، «فلانی آماناتینی تاپشیردی» (یعنی: فلانی امانتش را تحویل داد)، «فلانی إیه سینه قووشدی» (یعنی: فلانی به صاحبش واصل شد)، «حقینگ رحمتینه قووشدی» (یعنی: به رحمت حق رسید)، «إیه سینه قووشدی» (یعنی: به صاحبش بازگشت)، «باقیته گؤچدی» (یعنی: به سرای باقی کوچ کرد) و یا «فلانی حق جائینا گیتدی» (یعنی: فلانی به خانه‌ی حق رفت).

ترکمن‌ها هیچ گاه پشت سر فرد متوفی غیبت نمی‌کنند و این امر را گناهی بزرگ می‌دانند. از نیاکان ترکمن به آن‌ها توصیه شده است که پس از فوت شخص، حتی دشمن وی نیز نباید بدی‌های او را بگوید و شایسته آن است که در باره‌ی کارهای خوب آن فرد و صفات مثبت مرحوم صحبت شود.

در برخی از مناطق ترکمنستان رسم بر این است که در داخل کفش نمازگزاران نماز میت، پولی می‌گذارند. مراسم تدفین بین ترکمن‌ها در سکوت کامل انجام می‌شود. پس از پایان یافتن مراسم دفن ـ که آن نیز رسوماتی دارد که در این مقاله از ذکر آن صرف نظر کرده ایم ـ فاتحه خوانده می‌شود که در ترکمنی به آن «آیات اوکاماق» می‌گویند.

پس از آن، یکی از نزدیکان متوفی رو به حضار کرده و با ذکر نام وصی، اعلام می‌کند که هر کس بدهی و یا طلبی از متوفی دارد، به وصی مراجعه نماید. همچنین رسم است که پس از خواندن نماز میت و خاکسپاری، پیشنماز با صدای بلند رو به حضار می‌کند و با ذکر نام متوفی، می‌پرسد: «فلانی نأهیلی آدام دی؟» (یعنی: فلانی چگونه آدمی ‌بود؟) و همه ی حضار می‌گویند: «اونگات ـ قووی آدام دی» (یعنی: آدم خوبی بود) این سؤال و جواب سه بار تکرار می‌شود.

بین ترکمن‌ها رسم بر این است که بیل و دیگر ابزاری که برای کندن قبر و خاکسپاری از آن‌ها استفاده شده، به درازا روی زمین نمی‌اندازند، بلکه پس از آمدن به منزل متوفی، آن‌ها را به شکل عمود، بر دیوار خانه تکیه می‌دهند. معمولاً در بین ترکمن‌ها سوم، هفتم، چهلم، صدم و سال متوفی را می‌گیرند و این روزها را به ترتیب «اوچی»، «یدی سی»، «قیرقی» «یوزی» و «ییلی» می‌نامند.

در این روزها، مراسمی‌ گرفته می‌شود و نذری داده می‌شود که به آن «صدقه» می‌گویند. این ایام را ترکمن‌ها «مرحومینگ بِللی گونلری» (یعنی: ایام مشخص مرحوم) نام داده اند. ترکمن‌ها وقتی سواره یا پیاده از کنار گورستان می‌گذرند، رسم است که در همان وضعیتِ گذر، فاتحه ای بخوانند و دست به صورت خود بکشند.

این رسم به قدری رسمی‌ و مؤکد است که حتی آنها که خواندن فاتحه را نمی‌دانند، به نیت قلبی، به هنگام گذر از کنار گورستان، دست به صورت خود می‌کشند و از خداوند، طلب رحمت و آمرزش می‌کنند. این رسم بین ترکمن‌های ایران و ترکمنستان رسمی‌ مرسوم است. در این حالت، آن که پشت فرمان خودرو نشسته، حتماً رادیو و یا دستگاه ضبط خود را خاموش و یا صدای آن را به حداقل می‌رساند.